|
|
OCENA MATERIAŁÓW WYDAWANYCH PRZEZ MEN, OCZEKIWANIA I SPOSÓB ICH ZASPOKAJANIA
W niniejszym opracowaniu dokonuję oceny materiałów wydawanych przez Ministerstwo Edukacji Narodowej [MEN] dotyczących reformowania szkolnictwa podstawowego i gimnazjalnego w aspekcie sposobów zaspokajania oczekiwań związanych ze zmianami strukturalnymi, warunkami i zasadami procesu kształcenia i wychowania oraz statusem zawodowym nauczycieli i ich czynnym udziałem w reformowaniu oświaty.
ZMIANY STRUKTURALNE
Ważnym elementem reformy szkolnictwa jest wprowadzenie nowej struktury systemu szkolnego. Została ona określona w Ustawie o Systemie Oświaty. Zanim jednak doszło do zmian legislacyjnych MEN przedstawiało odpowiednie dokumenty w ramach ogólnonarodowej konsultacji: "Reforma systemu edukacji - koncepcja wstępna" oraz "Reforma systemu edukacji - projekt". Jednocześnie MEN rozpoczęło wydawanie Biblioteczki Reformy [BR], gdzie w kolejnych zeszytach omawiało wprowadzane zmiany. W tym aspekcie materiały wydawane przez MEN spełniły oczekiwania związane z zapewnieniem dobrej informacji. Kolejnym elementem zmian strukturalnych w polskiej oświacie jest przejęcie przez samorządy terytorialne prowadzenia większości publicznych placówek i szkół. Niemal całość zadań oświatowych przeszła więc w gestie samorządów. Tworzenie nowej sieci szkół, dowóz dzieci, zmiany w systemie finansowania oświaty. Poruszone przeze mnie zagadnienia MEN omawia w kolejnych zeszytach BR i na internetowej stronie - odpowiadając na najczęściej pojawiające się pytania, wyznaczając kierunki tworzenia sieci szkół, czy koncepcje finansowania oświaty. Materiały te jednak nie zaspokajały wszystkich oczekiwań odpowiednich instytucji samorządowych związanych z poruszonymi zagadnieniami. Następnym aspektem zmian strukturalnych jest decentralizacja władzy w oświacie poprzez rozdzielenie organu prowadzącego i nadzorującego. Kompetencje administracji rządowej i jednostek samorządowych w tej kwestii MEN określiło w koncepcji i projekcie reformy, a następnie wydało odpowiednie rozporządzenia regulujące nową sytuację.
WARUNKI I ZASADY KSZTAŁCENIA I WYCHOWANIA
Zmiany struktury systemu edukacji stały się punktem wyjścia do reformowania procesu kształcenia i wychowania ucznia w szkole. We wstępnej koncepcji reformy wyznaczone zostały założenia i kierunki działania, które następnie zostały szerzej omówione przez MEN w projekcie reformy, gdzie na pierwszy plan wysunięto dążenie do możliwie pełnej integracji wychowania i kształcenia. Następnie zwrócono uwagę na miejsce szkoły wśród innych struktur wychowawczych, szczególnie podkreślając współpracę szkoły z rodzicami. Z kolei MEN przedstawia drogi realizacji założeń wychowawczych poprzez wykorzystanie istniejących na rynku programów wychowawczych oraz opracowanie nowych programów. MEN w zeszycie nr 13 BR przedstawia kierunek działania oraz zarys koncepcji wychowania szkolnego podkreślając w ten sposób jak duże oczekiwania związane są z wychowawczym oddziaływaniem szkoły w kontekście rozwoju społeczeństwa. Przedstawione propozycje były wyznacznikiem dla dyrektorów i nauczycieli tworzących szkolne programy wychowawcze.
Z kolei w załączniku nr 5 projektu reformy przedstawiona została propozycja podstaw programowych kształcenia ogólnego wraz z ramowymi planami nauczania w sposób kompleksowy dla wszystkich etapów kształcenia. Dla każdego etapu kształcenia, przedmiotu określone zostały cele szkolnej edukacji, zadania szkoły, treści. Sformułowane zostało także oczekiwanie w stosunku do szkoły dotyczące umożliwiania przez nią wykorzystywania nabywanej wiedzy do rozwijania, określonych na każdym etapie kształcenia czy przedmiocie, umiejętności i kompetencji.
Programy nauczania to kolejny kierunek działania w tworzeniu procesu kształcenia. MEN przedstawiło projekt rozporządzenia w sprawie warunków i trybu dopuszczania do użytku szkolnego programów nauczania z zakresu kształcenia ogólnego. W kwietniowych zeszytach BR poświęconych reformie programowej opublikowane zostały wykazy programów nauczania dopuszczonych do użytku szkolnego. W maju ukazują się kolejne dwa zeszyty BR, w których przedstawiono zasady zamawiania programów nauczania oraz krótkie charakterystyki przyjętych do szkolnego użytku programów wraz z adresami wydawców u których szkoły winny zamawiać wybrane przez siebie programy. Kolejny kierunek tworzonego procesu kształcenia to określenie sytemu oceniania. We wstępnej koncepcji reformy wymienione są tylko etapy kontroli efektów edukacji. Natomiast w projekcie idea oceniania została rozwinięta o wewnątrzszkolny system oceniania, zadania Centralnej Komisji Egzaminacyjnej. Ponadto krótko został scharakteryzowany planowany sprawdzian wyników kształcenia, który odbywać się będzie po każdym typie szkoły w postaci sprawdzianu lub egzaminu. Następnie Minister Edukacji Narodowej wydaje rozporządzenie, w którym reguluje zasady oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w publicznych sześcioletnich szkołach podstawowych, gimnazjach, także w szkołach ponadgimnazjalnych. Z kolei ukazuje się kolejny 17 zeszyt BR. Jednak termin sierpniowy wydania wspomnianego zeszytu BR sprawił, że w wielu placówkach oświatowych, chcąc stworzyć wewnątrzszkolny system oceniania przed rozpoczęciem nowego roku szkolnego, rady pedagogiczne, zespoły przedmiotowe musiały opierać się tylko na zapisach odpowiedniego rozporządzenia. W konsekwencji prace nad ocenianiem wewnatrzszkolnym zakończyły się w trakcie trwania zajęć. Należy jednak przyznać, iż komentarze zamieszczone w przytoczonym zeszycie, dotyczące odpowiednich zapisów w rozporządzeniu ministra, wyznaczyły kierunek tworzonej dokumentacji szkolnej oraz wzbudzały pożądaną refleksję u nauczycieli w związku z ocenianiem osiągnięć i umiejętności wychowanków.
STATUS ZAWODOWY NAUCZYCIELI I CZYNNY UDZIAŁ W REFORMOWANIU OŚWIATY
Twórcy zmian w oświacie od samego początku zdawali sobie sprawę z faktu, iż warunkiem zaangażowania nauczycieli i innych pracowników oświaty w reformowanie systemu edukacji oraz poprawienie jakości pracy szkół i placówek jest wypracowanie i wdrożenie nowych zasad awansu zawodowego pracowników oświaty i godziwej motywacji płacowej. Takie zresztą były oczekiwania i postulaty środowiska nauczycielskiego już od wielu lat. MEN w kolejnych publikacjach prezentowało zaproponowane zmiany w statusie zawodowym nauczyciela, gdzie zasadnicze uposażenie nauczyciela zależy od zajmowanej kategorii, a o awansie zawodowym decyduje wykształcenie, staż pracy i nienaganna postawa moralno - etyczna. Perspektywa awansu zawodowego, wyższego wynagrodzenia oraz zakładanej przez twórców reformy w oświacie konkurencyjności i atrakcyjności zawodu nauczyciela skłoniło ich do zainteresowania, w większym niż do tej pory, różnymi formami doskonalenia zawodowego. Na tę konieczność MEN wskazuje w aspekcie tworzenia nowej jakości pracy szkoły. W projekcie reformy ministerstwo przedstawiło projekty wspierające reformę i zapowiedziało uruchomienie kolejnych programów doskonalenia. Drugim aspektem konieczności doskonalenia nauczycieli to przygotowanie się do nauczania w systemie zintegrowanym, nauczania blokowego, nauczania określonych w propozycjach nowych edukacji. Kolejną niezwykle istotną kwestią dotyczącą szans powodzenia wprowadzanych reformatorskich rozwiązań w polskiej oświacie jest konieczność osobistego zaangażowania się w tym dziele samych nauczycieli na co MEN zwraca uwagę od pierwszych publikacji związanych z reformowaniem oświaty po zaproszenie nauczycieli do tworzenia nowych programów nauczania, twórczego wprowadzania do szkół zmian, angażowanie się nauczycieli w system informowania pozostałych nauczycieli, o postępach, trudnościach i sukcesach oraz poszerzania ich wiedzy o reformie. Promotorzy, liderzy, edukatorzy organizowali spotkania, seminaria w których uczestniczyli nauczyciele i samorządowcy.
Paweł Zawieja
grudzień 2000r.
|
|
